Czy można uniknąć zaległego podatku na mocy orzeczenia TK?

Stan faktyczny jest następujący:

• mama zmarła w 2007 r.,
• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku uprawomocniło się w maju 2008 r.,
• fakt spadkobrania nie został zgłoszony do US w ciągu 1 miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia o spadkobraniu,
• US w lutym 2013 upomniał się o podatek.

Dnia 4 czerwca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie, w którym orzekł, iż:

„Art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 oraz z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 85, poz. 458, Nr 149, poz. 887 i Nr 171, poz. 1016), w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., w zakresie, w jakim przewiduje miesięczny termin złożenia zgłoszenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego nabycia w drodze dziedziczenia własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jest niezgodny z wywiedzioną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie ze względu na zbędność wydania wyroku”.

Tego samego dnia ukazał się komunikat prasowy o treści:

„Kwestionowany przepis ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn w zakresie, w jakim przewiduje miesięczny termin złożenia zgłoszenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego nabycia w drodze dziedziczenia własności rzeczy lub praw majątkowych jest niezgodny z konstytucją.

6 grudnia 2012 r. i 4 czerwca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał pytanie prawne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie dotyczące podatków od spadków i darowizn (zwolnienie od podatku).

W wyroku z 4 czerwca 2013 r. Trybunał orzekł, że art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., w zakresie, w jakim przewiduje miesięczny termin złożenia zgłoszenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego nabycia w drodze dziedziczenia własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jest niezgodny z wywiedzioną z art. 2 konstytucji zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku.

Zdanie odrębne zgłosili sędziowie TK: Leon Kieres i Andrzej Wróbel

Zakwestionowany przepis, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., uzależniał prawo do zwolnienia od podatku w przypadku nabycia własności rzeczy i praw majątkowych w drodze dziedziczenia od dokonania zgłoszenia tego nabycia w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy był niezgodny z zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zakwestionowany przepis gwarantował pozorną ochronę jednostki i stanowił niewykonalną konstrukcję normatywną. Za taką Trybunał uznał mechanizm prawny, którego elementami były krótki termin o charakterze materialnym, uzależniony od czynności procesowych stron początek biegu tegoż terminu, zróżnicowana praktyka stosowania pieczęci o nadaniu klauzuli prawomocności oraz zróżnicowana praktyka organów administracji w zakresie wymogu udokumentowania dnia powstania obowiązku podatkowego.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że »wprawdzie prawo podatkowe może nakładać różne, nawet restrykcyjne wymogi proceduralne na podatników w celu wykonania ciążących na nich obowiązków podatkowych, ale jeżeli prawodawca postanowi o przyznaniu szczególnego rodzaju uprawnień podatkowych, zobowiązany jest w maksymalny w danym stanie prawnym i faktycznym sposób, stanowiąc odpowiednie wymogi proceduralne, materialne oraz ustrojowe, realnie umożliwić beneficjentom skorzystanie z przyznanego uprawnienia«.

Trybunał Konstytucyjny zastrzegł, że sformułowane w sprawie stanowisko powiązane jest bezpośrednio z konkretnym charakterem kontroli hierarchicznej zgodności norm w trybie inicjowanym pytaniem prawnym i nie może być odnoszone do oceny innych regulacji prawa podatkowego, które wprowadzają terminy skorzystania z przywileju lub realizacji obowiązku podatkowego.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Piotr Tuleja, I sprawozdawcą był sędzia Leon Kieres, II sprawozdawcą był sędzia TK Stanisław Rymar.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Wyrok ten został wyaplikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 18 czerwca 2013 r.”

Jak stanowi Ordynacja Podatkowa:

„Art. 240.§1.W sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli: (…) 8) została wydana na podstawie przepisu, o którego niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową orzekł Trybunał Konstytucyjny. (…)

Art. 241. (...) § 2. Wznowienie postępowania z przyczyny wymienionej w art. 240 § 1: (…) pkt 8 lub 11 następuje tylko na żądanie strony wniesione w terminie miesiąca odpowiednio od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego lub publikacji sentencji orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. (…)

Art. 244. § 1. Organem właściwym w sprawach wymienionych w art. 243 jest organ, który wydał w sprawie decyzję w ostatniej instancji.

§ 2. Jeżeli przyczyną wznowienia postępowania jest działanie organu wymienionego w § 1, o wznowieniu postępowania rozstrzyga organ wyższego stopnia, który równocześnie wyznacza organ właściwy w sprawach wymienionych w art. 243 § 2.

§ 3. Przepis § 2 nie dotyczy przypadków, w których decyzja w ostatniej instancji została wydana przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej lub samorządowe kolegium odwoławcze.

Art. 245. § 1. Organ podatkowy po przeprowadzeniu postępowania określonego w art. 243 § 2 wydaje decyzję, w której:

1) uchyla w całości lub w części decyzję dotychczasową, jeżeli stwierdzi istnienie przesłanek określonych w art. 240 § 1, i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy lub umarza postępowanie w sprawie;

2) odmawia uchylenia decyzji dotychczasowej w całości lub w części, jeżeli nie stwierdzi istnienia przesłanek określonych w art. 240 § 1;

3) odmawia uchylenia decyzji dotychczasowej w całości lub w części, jeżeli stwierdzi istnienie przesłanek określonych w art. 240 § 1, lecz:

1. w wyniku uchylenia mogłaby zostać wydana wyłącznie decyzja rozstrzygająca istotę sprawy tak jak decyzja dotychczasowa, albo
2. wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ terminów przewidzianych w art. 68 lub art. 70.

§ 2. Odmawiając uchylenia decyzji w przypadkach wymienionych w § 1 pkt 3, organ podatkowy w rozstrzygnięciu stwierdza istnienie przesłanek określonych w art. 240 § 1 oraz wskazuje okoliczności uniemożliwiające uchylenie decyzji”.

Zakwestionowany przepis art. 4a ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn w okresie od 01 stycznia 200 7r., do 31.12.2008 r., miał brzmienie:

„Art. 4a. 1. Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4 (…)”.

Przepis art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., w zakresie, w jakim przewidywał miesięczny termin złożenia zgłoszenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego nabycia w drodze dziedziczenia własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę – uznany został za niezgodny z Konstytucja – a konkretnie z wywiedzioną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Podatnikom, którym wskutek przekroczenia miesięcznego terminu na złożenie zgłoszenia ustalono zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od spadków i darowizn, przysługuje prawo do złożenia wniosku o wznowienie postępowania w sprawie podatku od spadków i darowizn oraz uchylenie decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.

W Pani sytuacji w ogóle nie doszło do ustalenia tego podatku w drodze decyzji administracyjnej, w związku z czym nie może Pani skorzystać z prawa do wznowienia postępowania.

Ponadto, jak wynika z opisu, nie została złożona ani w terminie jednego miesiąca, ani w terminie 6 miesięcy odpowiednia deklaracja podatkowa.

Fiskus uznaje, że aby skorzystać z dobrodziejstwa wyroku, powinno dojść do ustalenia zobowiązania podatkowego, a jego wyłączną przesłanką było zgłoszenie nabytych rzeczy lub praw majątkowych naczelnikowi urzędu skarbowemu z uchybieniem miesięcznego terminu określonego w art. 4 ust. 1 pkt 1 powyższej ustawy. Nie obejmuje to przypadków, gdy zgłoszenia w ogóle nie było.

Według ordynacji podatkowej:

„Art. 208. § 1. Gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, w szczególności w razie przedawnienia zobowiązania podatkowego, organ podatkowy wydaje decyzję o umorzeniu postępowania.

§ 2. Organ podatkowy może umorzyć postępowanie, jeżeli wystąpi o to strona, na której żądanie postępowanie zostało wszczęte, a nie sprzeciwiają się temu inne strony oraz nie zagraża to interesowi publicznemu”.

Można przedstawić US swój pogląd, że wskutek wyroku uznać należy, iż postępowanie w sprawie wymiaru podatku stało się bezprzedmiotowe, bowiem przepis, na jakim jest ono oparte, uznany został za niekonstytucyjny, a jednocześnie zawnioskować o umorzenie postępowania.

Kłopotem jest jednak brak złożenia deklaracji.

Po takim wniosku US powinien go rozpatrzyć i wydać odpowiednią decyzję, od której (w razie gdyby była negatywna) można się odwołać.

Komentarze do wyroku wskazują tylko na sytuacje, w jakich wydana została decyzja o wymiarze podatku z uwagi na spóźnienie w złożeniu deklaracji podatkowej.