Jak wygląda kontrola podatkowa źródeł dochodów małżeństwa które zgromadziło duże oszczędności?

Postępowanie w sprawie nieujawnionych źródeł dochodów

Zgodnie z art. 70 Ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Faktem jest jednak, że US może badać źródło pochodzenia przychodów podatnika i analizować je w kontekście poniesionego wydatku. Odbywa się to w ramach tzw. postępowania w sprawie źródeł nieujawnionych.

W opisanym przypadku organ podatkowy może zatem zbadać, czy rodzice zgromadzili przychody, które pozwoliłyby pokryć wydatek w postaci dokonanej darowizny.

75% podatek od nadwyżki wydatku nad uzyskanymi przychodami

Przeanalizujmy odpowiednie przepisy. W przypadku źródeł nieujawnionych podatek w wysokości 75% płatny jest od nadwyżki wydatku nad uzyskanymi przychodami. Za wydatek uznaje się wartość zgromadzonego w roku podatkowym mienia lub wysokość wydatkowanych w roku podatkowym środków, w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie roku podatkowego, w którym zgromadzono te środki (art. 25b ustawy PIT). Mówiąc potocznie, jeżeli przykładowo rodzice byliby w stanie udokumentować uzyskanie jedynie 40 tys. zł, a dokonali na Pana rzecz wydatku w postaci darowizny w kwocie 90 tys. zł, to opodatkowaniu podlega różnica, czyli 50 tys. zł.

Jak podaje art. 25g ustawy PIT, w toku postępowania podatkowego albo w toku kontroli celno-skarbowej ciężar dowodu w zakresie wykazania przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatku spoczywa na podatniku. Przepisu nie stosuje się do przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych znanych organowi z urzędu lub możliwych do ustalenia przez organ na podstawie posiadanych przez niego ewidencji, rejestrów lub innych danych. To oznacza, że ciężar udowodnienia źródła pochodzenia dochodów spoczywa na podatniku. Obowiązek ten jednak nie dotyczy tych danych, które posiada organ podatkowy. Chodzi tutaj oczywiście o wszelkie deklaracje podatkowe, w posiadaniu których jest fiskus.

Uprawdopodobnienie źródeł przychodów

Dalej czytamy, że jeżeli w toku postępowania podatkowego albo w toku kontroli celno-skarbowej podatnik nie udowodni uzyskania przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych, o których mowa w art. 25b ust. 4 pkt 3, stanowiących pokrycie wydatku i nastąpiło przedawnienie zobowiązania podatkowego w stosunku do tych przychodów (dochodów), to ich uzyskanie podatnik może uprawdopodobnić. Fragment ten dotyczy właśnie tych przychodów, wobec których doszło do przedawnienia. W takim przypadku podatnik nie musi ich udowadniać, lecz może je tylko uprawdopodobnić. W konsekwencji w zakresie dochodów sprzed ponad 5 lat podatnik nie musi przedstawiać dowodów (np. w postaci dokumentów), lecz wystarczy jedynie uprawdopodobnić potencjalną możliwość ich uzyskiwania. Odbywa się to choćby w oparciu o oświadczenie złożone przez podatnika co do uzyskiwanych w tym czasie dochodów, które może być potwierdzone zeznaniem świadka (np. członka rodziny). W wyroku WSA w Olsztynie z 13.12.2018 r., I SA/Ol 643/18, sąd stwierdził:

„Uprawdopodobnienie nie prowadzi do pewności, lecz jedynie daje lub wskazuje na prawdopodobieństwo istnienia lub nieistnienia danego faktu. Uprawdopodobnienie polega na wykorzystaniu środków dowodowych w celu stworzenia większego lub mniejszego stopnia prawdopodobieństwa niedającego pewności, lecz jedynie wiarygodność twierdzenia o danych faktach. Nie może ono jednak opierać się wyłącznie na twierdzeniach zainteresowanego, które powinny zostać uwiarygodnione za pomocą określonych środków dowodowych.

Warunek »uprawdopodobnienia« nie może zostać zrealizowany przez gołosłowne, niepoparte żadną racjonalną argumentacją, wskazywanie jedynie na pewne możliwości. Organ zachowuje nadto uprawnienie, a nawet obowiązek oceny dowodów wskazywanych przez podatnika (na okoliczność potwierdzenia uzyskania przychodu), zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, wyrażoną w art. 191 O.p.”

W kontekście powyższego wyroku podkreślić należy, że także w przypadku uprawdopodobnienia podatnik powinien posłużyć się środkami dowodowymi. Nie muszą to być wprawdzie dokumenty, ponieważ z biegiem czasu podatnik może nimi nie dysponować, lecz jednak trzeba oprzeć swoje twierdzenia na odpowiednich argumentach. Przykładowo mogą to być zeznana świadków.

Dokumenty i dowody w postępowaniu podatkowym

Przechodząc teraz do kwestii dokumentów, jakie można przedstawić w toku postępowania. Należy wskazać, że zgodnie z art. 180-181 Ordynacji podatkowej jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia, organ podatkowy odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej, czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

Jak widać, obowiązuje zasada otwartego katalogu środków dowodowych, co oznacza, że podatnik może posłużyć się każdym dowodem, który nie jest sprzeczny z prawem. Przykładowo mogą to być wszelkie dokumenty (świadectwa pracy, umowy o pracę, zaświadczenia z organów emerytalno-rentowych, umowy cywilnoprawne itd.), oświadczenia podatnika, zeznania świadków.

Fiskus nie może „uśredniać” stylu życia podatnika

Proszę zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 25g ustawy PIT ciężar dowodu spoczywa na podatniku, a nie na organie podatkowym. W konsekwencji dowody przedstawia podatnik. Nie jest zatem tak, że fiskus analizuje sobie dane z GUS i na tej podstawie szacuje, czy podatnik mógł, czy nie mógł osiągnąć takich dochodów. Fiskus nie gromadzi żadnych dokumentów na własną rękę, ponieważ nie po stronie fiskusa leży ciężar dowodu.

Nie ma również przepisu, który pozwalałby fiskusowi szacować średnie koszty życia. Nie jest to działanie dopuszczalne, gdyż każda osoba może mieć zupełnie inną stopę życiową, zupełnie inny styl życia czy też zupełnie inne podejście do kwestii oszczędzania.

Jak stanowi art. 122 Ordynacji podatkowej, w toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. Dokładne wyjaśnienie stanu faktycznego nie może opierać się na uśrednianiu sytuacji finansowej podatnika.

Podsumowując:

• ciężar dowodu spoczywa na podatniku a nie na organie podatkowym, to podatnik ma udowodnić wysokość uzyskanego przychodu, przy czym w zakresie przychodów przedawnionych wystarczające jest ich jedynie uprawdopodobnienie;
• obowiązuje otwarty katalog środków dowodowych, co oznacza, że można posługiwać się nie tylko dokumentami pisemnymi, ale i oświadczeniami podatnika oraz zeznaniami świadków – dopuszczalny jest każdy dowód, który nie jest sprzeczny z prawem;
• postępowanie nie opiera się na szacowaniu i uśrednianiu sytuacji finansowej podatnika, do czego następnie miałby odnieść się podatnik – postępowanie polega na tym, że to podatnik przedstawia określone dowody mające za zadanie udowodnić lub uprawdopodobnić określone fakty.