Kiedy rozliczenie jako samotny rodzic jest możliwe?

Możliwość rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dziecko

Nowelizacja przepisów dokonana w dniu 1 lipca 2022 roku przywróciła możliwość rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Opcja ta powróciła w stosunku do rozliczenia za 2022 rok. Art. 6 ust. 4c ustawy PIT oraz następne wskazującą, że „od dochodów jednego rodzica lub opiekuna prawnego, będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci:

1) małoletnie,

2) pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,

3) pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innym państwie

– podatek może być określony w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci”.

Nie jest zatem konieczne uzyskanie orzeczenia o separacji z datą wsteczną (co zresztą nie jest możliwe, gdyż separacja staje się faktem z datą wydania orzeczenia), ponieważ warunek pozostawiania w separacji nie musi trwać cały rok. Nawet jeżeli w trakcie roku dojdzie do orzeczenia separacji.

Pismo z dnia 2.06.2022 r. wydane przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, 0114-KDIP3-2.4011.399.2022.3.MN:

„Prawo do omawianej preferencji podatkowej będzie przysługiwało jedynie temu z rodziców, czy opiekunów prawnych, który będąc osobą stanu wolnego (za wyjątkiem ściśle w ustawie określonym), faktycznie w roku podatkowym samotnie dziecko wychowuje, czyli sprawuje nad nim samodzielnie ciągłą opiekę, bez jakiegokolwiek udziału drugiego rodzica w procesie wychowawczym. Jednocześnie przepisy powyższej ustawy nie uzależniają prawa podatnika do preferencyjnego opodatkowania jego dochodów od tego, czy przez cały rok był osobą samotnie wychowującą dziecko. Wystarczające jest zatem, aby taki stan zaistniał w ciągu roku, a nie trwał przez cały rok”.

Wspólne wychowywanie dziecka

Warto zaznaczyć, że zgodnie z art. 6 ust. 4f ustawy PIT „opodatkowanie osób samotnie wychowujących dzieci nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również, gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze”. Z istoty pojęcia „osoby samotnie wychowującej dziecko” wynika, że jest to osoba, która w określonej sytuacji, w określonym czasie zupełnie sama (bez udziału drugiej osoby) zajmuje się wychowywaniem dziecka, stale troszczy się o jego byt materialny i rozwój emocjonalny. Należy jednak mieć na uwadze, że ustawa wymienia enumeratywnie osoby, którym przysługuje status osób samotnie wychowujących dzieci, odwołując się nie tylko do tego, że osoba ta musi faktycznie wychowywać dzieci samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców, ale również do statusu cywilnoprawnego osoby wychowującej dzieci (panna, kawaler, wdowa, wdowiec, rozwódka, rozwodnik).

Ustawodawca w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych nie zawarł definicji pojęcia „wychowywać”, należy odwołać się zatem do jego definicji słownikowych. „Wychowywać” w słownikowym rozumieniu oznacza: „zapewniając byt, doprowadzić do osiągnięcia pełnego rozwoju psychicznego i fizycznego. Wychowywanie polega na stałym troszczeniu się o byt materialny dziecka oraz o jego rozwój emocjonalny. Wychowanie dziecka można określić jako kształtowanie osobowości dziecka poprzez kształtowanie jego samodzielności, obowiązkowości, rozwijanie predyspozycji intelektualnych i umiejętności praktycznych, kształtowanie światopoglądu, systemu wartości oraz postaw emocjonalnych”.

W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się, że wychowanie dziecka można określić jako „kształtowanie osobowości dziecka poprzez kształtowanie jego samodzielności, obowiązkowości, rozwijanie predyspozycji intelektualnych i umiejętności praktycznych, kształtowanie światopoglądu oraz systemu wartości, oraz postaw emocjonalnych” (por. wyrok NSA z dnia 31 maja 2011 r., sygn. akt II FSK 30/10). Samotne wychowywanie oznacza wychowywanie dziecka bez faktycznego udziału drugiego rodzica. Natomiast zaangażowanie w proces wychowawczy dziecka każdego z rodziców oznacza, że w roku podatkowym dziecko wychowywane jest wspólnie przez oboje rodziców, a nie samotnie przez któregokolwiek z nich. Przy wychowywaniu dziecka należy wziąć pod uwagę całokształt działań i czynności wykonywanych przez każdego z rodziców, w tym także tych o charakterze niewymiernym jak kształtowanie osobowości, światopoglądu, systemu wartości, postaw emocjonalnych.

Samodzielna opieka nad dziećmi a samotna opieka

Należy podkreślić, że samodzielna opieka nad dziećmi nie jest równoznaczna z samotną opieką. Fakt, że każdy z rodziców zajmuje się dziećmi w ustalonym czasie, czyli samodzielne i w tym czasie drugi rodzic nie uczestniczy w ich wychowaniu, nie oznacza, że mamy do czynienia z samotnym wychowaniem dziecka. Powyższe wynika z cytowanego stanowiska Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.

W opisie sprawy wskazała Pani, że mąż wykonuje niektóre obowiązki ojcowskie. Nie można zatem przyjąć, że wychowuje Pani dziecko bez faktycznego udziału drugiego rodzica. Obawiam się, że w tych okolicznościach fiskus odmówi Pani prawa do tej preferencji. Jak czytamy w przywołanej już interpretacji nr 0114-KDIP3-2.4011.399.2022.3.MN:

„Nie można zatem się zgodzić z Pani stwierdzeniem, że można Panią uznać za samotnego rodzica ze względu na fakt, że w czasie, kiedy dziecko przebywa z Panią, nikt Pani nie pomaga w tej opiece. Należy podkreślić, że samodzielna opieka nad dziećmi nie jest równoznaczna z samotną opieką. Fakt, że każdy z rodziców zajmuje się dziećmi w ustalonym czasie, czyli samodzielne i w tym czasie drugi rodzic nie uczestniczy w ich wychowaniu, nie oznacza, że mamy do czynienia z samotnym wychowaniem dziecka. Prawo do omawianej preferencji podatkowej będzie przysługiwało jedynie temu z rodziców czy opiekunów prawnych, który będąc osobą stanu wolnego (za wyjątkiem ściśle w ustawie określonym), faktycznie w roku podatkowym samotnie dziecko wychowuje, czyli sprawuje nad nim samodzielnie ciągłą opiekę, bez jakiegokolwiek udziału drugiego rodzica w procesie wychowawczym”.