Konsekwencje niezgłoszenia w terminie pożyczki od członka rodziny

Obowiązek podatkowy przy umowie pożyczki

Podstawa prawna: ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych („ustawa PCC”), ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

W przedstawionej sprawie mamy do czynienia z umową pożyczki w najbliższej rodzinie (żony dla męża). Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. b ustawy PCC: „Podatkowi podlegają: następujące czynności cywilnoprawne: umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku”. Stosownie do art. 4 pkt 7 ustawy PCC: „Obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem art. 5, ciąży: przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego – na biorącym pożyczkę lub przechowawcy”. W art. 6 ust. 1 ust. 1 lit. 7 ustawy PCC sprecyzowano, że podstawę opodatkowania stanowi: przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego – kwota lub wartość pożyczki albo depozytu, a w przypadku umowy określającej, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy – kwota każdorazowej wypłaty środków pieniężnych. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 4 – „stawki podatku wynoszą: od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego – 0,5%, z zastrzeżeniem ust. 5”.

Sankcyjna stawka podatku przy niezgłoszonej pożyczce

Kluczowe znaczenie dla przedmiotowej sprawy ma jednak art. 7 ust. 5 ustawy PCC, zgodnie z którym:

„5. Stawka podatku wynosi 20%, jeżeli przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej:

1) podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony;

2) biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.”

„Stawka podatku określona w art. 7 ust. 5 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych może mieć zastosowanie, gdy spełnione są kumulatywnie następujące przesłanki: podatnik w warunkach określonych w tym przepisie powołuje się na dokonanie czynności cywilnoprawnej, a jednocześnie nie zapłacił należnego podatku od czynności, na którą się powołuje. Jeżeli w momencie powołania się podatnika na określoną w tym przepisie czynność cywilnoprawną należny od niej podatek nie jest zapłacony, mimo upływu terminu jego płatności przewidzianego w art. 10 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, to wymiar podatku powinien nastąpić według stawki sankcyjnej. Nie ma w konsekwencji znaczenia, czy »powołanie się« miało miejsce po upływie 14 dni od powstania obowiązku podatkowego na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, a przed upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym minął termin płatności podatku, czy po tych 5 latach, a więc gdy obowiązek podatkowy powstał na zasadach określonych w art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych” (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 maja 2018 r. II FSK 1633/16).

„Złożenie przez podatnika przed organem podatkowym bądź organem kontroli skarbowej oświadczenia, że otrzymał pożyczkę, od której nie został zapłacony należny podatek, w jednej z sytuacji opisanych w art. 7 ust. 5 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1150), stanowi »powołanie się« przez podatnika na fakt otrzymania pożyczki” (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 lutego 2018 r. II FSK 1884/17).

Warunki zwolnienia pożyczki z podatku PCC

Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 10 ustawy PCC: „Zwalnia się od podatku następujące czynności cywilnoprawne: pożyczki udzielane:

a) przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek,

b) w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2018 r. poz. 644, 1629, 2073 i 2215), w wysokości przekraczającej kwotę, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, pod warunkiem:

– złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego,

– udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym,

c) na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn,

d) na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w lit. b i c, jeżeli kwota lub wartość pożyczki nie przekracza 1000 zł,

e) z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,

f) z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,

g) (uchylona)

h) (uchylona)

i) przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej; (…).”

„Odniesienie sankcyjnej regulacji zawartej w art. 7 ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 626 ze zm.) do »biorącego pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b tej ustawy«, ograniczone zostało wyłącznie do podmiotowego kręgu osób bliskich wskazanych w art. 4 a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 86 ze zm.). Wymóg złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, stanowiący warunek uzyskania zwolnienia podatkowego w myśl art. 9 pkt 10 lit. b) ab initio ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, nie stanowi zatem przesłanki zastosowania art. 7 ust. 5 pkt 2 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych” (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 września 2015 r. II FSK 1901/13).

„Z uwagi na to, iż z brzmienia art. 9 pkt 10 lit. b ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 68, poz. 450 ze zm.) w sposób nie budzący wątpliwości wynika, że warunkiem zwolnienia z obowiązku podatkowego jest spełnienie obu wskazanych w tym przepisie warunków, tj. – złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, – udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, brak spełnienia jednego z nich powoduje utratę prawa do zwolnienia z obowiązku podatkowego” (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Poznaniu z dnia 17 lutego 2011 r. III SA/Po 677/10).

14 dni na złożenie deklaracji w sprawie podatku PCC

Podsumowując, warunkiem uzyskania zwolnienia od obowiązku zapłaty podatku od uzyskanej pożyczki jest spełnienie wszystkich przesłanek niezbędnych dla takiego zwolnienia. Są nimi nie tylko obowiązek złożenia deklaracji w terminie 14 dni, ale również przekazania środków poprzez rachunek bankowy. Ten 14-dniowy termin na uzyskanie zwolnienia jest terminem zawitym i po tym okresie wygasa możliwość skorzystania ze zwolnienie. Brak jest możliwości przywrócenia tego terminu. Natomiast jeżeli do powołania się na pożyczkę doszłoby podczas kontroli, to podatek od niej nie będzie wynosił 0,5% ale 20%.

Podsumowując: dopóki nie wszczęto wobec Pana kontroli skarbowej lub karnoskarbowej, obowiązuje Pana stawka podatku 0,5%. Jeżeli jednak organy odkryją pożyczkę bez zgłoszenia – wówczas trzeba będzie zapłacić 20%.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207
2. Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych - Dz.U. 2000 nr 86 poz. 959