Uregulowanie spadku po rodzicach, aspekty prawne i podatkowe

Stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia

Na wstępie wskazuję, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeżeli ani ojciec, ani matka nie pozostawili testamentów, dziedziczenie po nich odbywa się na zasadach ustawowych.

Stwierdzenie nabycia spadku można uzyskać w dwojaki sposób: na podstawie orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku w drodze przeprowadzonego postępowania sądowego lub w drodze aktu poświadczenia dziedziczenia.

Z uwagi na fakt, że ojciec zmarł w 2005 r., a matka w 2012 r., dopuszczalne jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Bowiem zgodnie z obowiązującymi przepisami akt poświadczenia dziedziczenia może zostać sporządzony przez notariusza, gdy zmarły posiadał PESEL. Numer ten może być nadany także cudzoziemcom. Notariusze nie sporządzają APD dotyczących spadków otwartych przed 1.07.1984 r., tj. przed datą wejścia w życie rozporządzenia RM z 19.06.1984 r. w sprawie dokumentów stwierdzających tożsamość.

Warunkiem uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia jest stawienie się u notariusza wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi. W sporządzonym przez niego protokole dziedziczenia musi się znaleźć zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez wszystkie te osoby.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po obojgu rodzicach

Jeżeli dzieci zmarłych zdecydują się na wystąpienie z wnioskiem do sądu, informuję, że w jednym wniosku można domagać się stwierdzenia nabycia spadku po matce i ojcu. Co prawda, wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien dotyczyć nabycia spadku po jednym, określonym spadkodawcy. Jednakże obowiązujące przepisy nie wyłączają możliwości połączenia kilku wniosków i rozpoznania ich w jednym postępowaniu. Zatem możliwe jest połączenie postępowania i wydanie postanowienia odnośnie kilku osób kolejno po sobie dziedziczących.

W związku z tym, jeśli rodzice mieli takie samo miejsca zamieszkania, możliwe będzie przeprowadzenie obu postępowań w ramach jednego wniosku, bowiem da się założyć sprawę spadkową po obojgu rodzicach. Trzeba tylko pamiętać, żeby we wniosku wyraźnie zaznaczyć, że chodzi o stwierdzenie nabycia spadku po dwóch spadkodawcach.

Zwolnienie z podatku od spadków i darowizn – spadku otwarte po 1 stycznia 2007 r.

Jeśli chodzi o kwestie podatkowe, to spadkobiercy będą mogli skorzystać ze zwolnienia podatkowego przewidzianego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Aby z niego skorzystać, powinno się w terminie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku zgłosić ten fakt do urzędu skarbowego na druku SD-Z2. Jednakże wskazuję, że zwolnienie to dotyczy spadków otwartych po 1 stycznia 2007 r., więc w przedmiotowej sprawie zwolnienie będzie dotyczyło tylko spadku po matce. Natomiast ze zwolnienia nie korzystają spadki nabyte wcześniej, czyli spadek nabyty po Pani ojcu będzie niestety podlegał opodatkowaniu. Istotny dla sprawy jest fakt, że dla zwolnienia podatkowego liczy się data śmierci spadkodawcy, a nie orzeczenia sądu potwierdzającego nabycie majątku lub data sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Zaś prawomocne postanowienie sądu o nabyciu spadku ma natomiast charakter deklaratoryjny i stwierdza ten fakt.?

Wskazuję, że w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26.08.2009 r., II FSK 1566/2008, stwierdzono, że art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn ma zastosowanie jedynie do tych przypadków nabycia własności, które wystąpiły po 1 stycznia 2007 r. Sąd wskazał, że przyjęcie poglądu o wstecznym działaniu zwolnienia ustanowionego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn mogłoby bowiem doprowadzić do różnego traktowania podatników nabywających spadek w tej samej dacie. Podatnik, który jeszcze nie przeprowadził postępowania spadkowego, mógłby spełnić wymogi formalne po wejściu w życie ustawy, a możliwości takiej pozbawiony byłby spadkobierca, który (nie znając przyszłych regulacji) przeprowadził postępowanie podatkowe wcześniej. Takiemu zróżnicowaniu sprzeciwia się zaś zasada powszechności i równości opodatkowania. Bowiem Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że „Skoro art. 3 ust. 2 ustawy z 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych nie wymienia wprost art. 4a ustawy z 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej jako: u.p.s.d.) to należało przyjąć, że jedynie art. 4 ust. 4 u.p.s.d. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, zaczął obowiązywać od dnia 13 maja 2006 r., a więc przed wejściem pozostałych przepisów ustawy zmieniającej; w tym m.in. art. 4a.” (wyrok NSA z dnia 26 sierpnia 2009 r., sygn. akt II FSK 1566/08).

Opodatkowanie podatkiem od spadków i darowizn dla I grupy podatkowej, druk SD-3

Nadto wskazuję, że podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość spadku), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

W przypadku spadku po ojcu będzie trzeba złożyć druk SD-3 i zapłacić podatek na zasadach przewidzianych dla I grupy podatkowej w sposób opisany w poniższej tabeli:

Powyższe stanowisko przedstawia również wiele interpretacji podatkowych, w tym Pismo z dnia 28 stycznia 2022 r. Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (sygn. akt 0111-KDIB2-3.4015.216.2021.2.JKU).

Ulga mieszkaniowa

Obecnie podatnik mógłby skorzystać jedynie z ulgi mieszkaniowej (art. 16 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn). Polega ona na tym, że nie wlicza się do podstawy opodatkowania czystej wartości lokalu mieszkalnego do wysokości nieprzekraczającej 110 m² powierzchni użytkowej lokalu. By skorzystać z ulgi, trzeba jednak spełnić szereg warunków, w szczególności spadkobierca nie może posiadać innego lokalu mieszkalnego i musi w odziedziczonym mieszkaniu zamieszkiwać 5 lat (art. 16 ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

W przypadku spadku po matce skorzystać będzie można z całkowitego zwolnienia pod warunkiem złożenia formularze SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od dnia nabycia spadku. Tutaj obowiązuje zasada mówiąca o tym, że spadki i darowizny w zerowej grupie podatkowej są zwolnione z podatku pod warunkiem zgłoszenia ich w urzędzie skarbowym oraz ich udokumentowania. Wówczas wspomniany spadek (darowizna) jest zwolniony z podatku bez względu na kwotę. Inna sytuacja ma miejsce w przypadku braku chęci zgłaszania spadku w urzędzie skarbowym. Wówczas obowiązuje limit, który obecnie wynosi 10 434 zł.

Rozliczenie poszczególnych spadków

Jeśli chodzi o proporcje, w jakich należy rozliczyć poszczególne spadki, to powinny one wynikać z orzeczenia sądu. Należy również zauważyć, że masę spadkową z 2005 r. stanowiło nie całe mieszkanie, a udział zmarłego w wysokości 1/2 (przy założeniu, że ojciec i jego żona mieli małżeńską wspólność ustawową).

Wobec powyższego:

1) w 2005 r. żona nabyła udział ułamkowy w 1/2 mieszkania (jako swój udział we współwłasności małżeńskiej) i 1/ 3 spadku (drugiej połowy mieszkania) co daje 1/2 + 1/ 6 = 4/6 lokalu; dzieciom przypadła pozostała część po połowie (po 1/6), co powinny wykazać w zeznaniu SD-3 (na tym formularzu wykazuje się również prawo do ulgi mieszkaniowej, jeśli spadkobierca będzie spełniał przesłanki uprawniające do skorzystania z niej);

2) w 2012 r. dzieci nabyły pozostałą część mieszkania po połowie (po 2/6), co powinno zostać w zgłoszeniu SD-Z2.

Strona formalna uregulowania spraw spadkowy wraz z zastosowaniem zwolnień podatkowych

Podsumowując:

1. Bez znaczenia dla kwestii podatkowych będzie sposób przeprowadzenia postępowania spadkowego (oddzielne postępowanie po każdym z rodziców lub wspólne postępowanie dla obojga rodziców). Połączenie dwóch postępowań spadkowych nie ma znaczenia również dla opłaty, którą należy uiścić od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Od postępowania dla jednego spadkodawcy uiszcza się opłatę sądową 100 zł plus opłatę 5 zł za wpis do rejestru spadkowego. W postępowaniu dla dwóch osób należy uiścić podwójną opłatę, czyli opłatę sądową 200 zł plus 10 zł za wpis do rejestru spadkowego.

2. Po ojcu dzieci składają formularz SD-3, a dziecko, które będzie chciało skorzystać ze zwolnienia z tytułu ulgi mieszkaniowej, powinno przedstawić potwierdzenie zameldowania, żeby wykazać, że może rozpocząć bieg terminu 5 lat uprawniającego do zwolnienia. Bowiem istotne jest, czy spadkobiercy będą zamieszkiwać w odziedziczonym lokalu przez 5 lat –termin ten liczy się jednak od dnia złożenia zeznania podatkowego, a zamieszkanie musi być potwierdzone zameldowaniem (art. 16 ust. 2 pkt 5 ustawy o podatku od towarów i usług). Termin ten uznaje się też za zachowany w przypadku zbycia budynku na rzecz jednego ze spadkobierców lub zbycia z uwagi na konieczność zmiany miejsca zamieszkania (art. 16 ust. 7 ustawy o podatku od towarów i usług).
W obecnym porządku prawnym należałoby złożyć zeznanie SD-3, by zaczął biec termin uzyskania prawa do ulgi mieszkaniowej. W tym celu w części I należy wówczas wskazać zamiar skorzystania z ulgi mieszkaniowej.

3. Każdy ze spadkobierców rozlicza się z ewentualnego podatku w stosunku do jego części spadku, czyli części, którą nabył.

4. Po uzyskaniu prawomocnego postanowienia o nabyciu spadku lub ewentualnie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia należy złożyć również wniosek o wprowadzenia zmian w ewidencji gruntów i budynków prowadzonej przez właściwego starostę, wniosek o zmiany w księdze wieczystej, a także należy złożyć stosowną deklarację podatkową we właściwym organie podatkowym (np.: do wójta, burmistrza, prezydenta miasta właściwego dla obszaru, na którym położone jest mieszkanie).

5. Zatem spadkobierca w każdym wypadku musi pamiętać, aby uregulować stan prawny nieruchomości w księdze wieczystej, zgłosić spadek do urzędu skarbowego, zapłacić podatek od spadków i ewentualny podatek od sprzedaży.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207
2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 sierpnia 2009 r., sygn. akt II FSK 1566/08
3. Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 sierpień 2009 r., II FSK 1566/2008