Pożyczka dla pracownika a podatek

Zwolnienie z podatku od czynności cywilnoprawnych

Przystępując do odpowiedzi na zadane pytanie, w pierwszej kolejności sięgnąć należy do przepisów ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. 2020 r., poz. 815; zwanej dalej ustawą o podatku od czynności cywilnoprawnych). Zgodnie z przepisami tej ustawy podatkowi od czynności cywilnoprawnych zasadniczo podlegają umowy pożyczki pieniędzy oraz rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku (art. 1 pkt 1 lit. b u.p.c.c.). Od zasady tej przewidziane są jednak pewne wyjątki. Wspomniany przez Panią art. 9 u.p.c.c. przewiduje zwolnienia podatkowe, które dotyczą m.in. także niektórych umów pożyczki (art. 9 pkt 10 u.p.c.c.). Przepis ten stanowi:

„Art. 9. Zwalnia się od podatku następujące czynności cywilnoprawne:

10) pożyczki udzielane:

a) przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek,

b) w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2019 r. poz. 1813), w wysokości przekraczającej kwotę, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, pod warunkiem:

– złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego,

– udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym,

c) na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu - na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn,

d) na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w lit. b i c, jeżeli kwota lub wartość pożyczki nie przekracza 1000 zł,

e) z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,

f) z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,

g) (uchylona)

h) (uchylona)

i) przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej; (…).”

Zasady funkcjonowania koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych

Z kolei koleżeńskie kasy oszczędnościowo-pożyczkowe, zwane dalej także „KKOP”, działają bądź to na podstawi przepisów szczególnych, bądź na podstawie odpowiedniego stosowania art. 39 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1881 z późn. zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy (t.j. Dz. U. z 1992 r. Nr 100, poz. 502, z późn. zm.).

Generalnie rzecz biorąc, KKOP to forma samopomocy koleżeńskiej w miejscu pracy. Każdy uczestnik KKOP korzysta z pieniędzy stanowiących własność jego współpracowników – członków tej samej kasy.

W tym stanie rzeczy wskazać należy, że zasadą na gruncie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych jest to, że umowy pożyczki pieniędzy podlegają opodatkowaniu tym podatkiem. A jedynie na zasadzie wyjątku niektóre pożyczki zwolnione są z takiego obowiązku.

Zwolnienie z PCC jako wyjątek, którego nie należy interpretować rozszerzająco

Na podstawie art. 9 pkt 10 lit. e u.p.c.c. zwolnione od podatku są pożyczki z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Na mocy powyższego przepisu wyraźnie zwolnione są tylko koleżeńskie kasy oszczędnościowo-pożyczkowych działające w wojsku. Zatem na podstawie wnioskowania a contrario (z przeciwieństwa) należałoby przyjąć, że KKOP, działające w innych podmiotach, z takiego zwolnienia nie korzystają.

Poza tym, tak jak wskazałem uprzednio, art. 9 pkt 10 lit. e u.p.c.c. to przepis o charakterze wyjątkowym. A w przypadku takich przepisów obowiązuje zasada exceptiones non sunt extendendae (wyjątków nie można rozszerzać). Zatem skoro nie wymieniono innych KKOP niż te, które działają w wojsku, to nie można tego przepisu rozciągać także na inne KKOP. Tak też wskazuje się w interpretacjach prawa podatkowego. Oto przykład:

„Zgodnie z obowiązującymi zasadami prawa podatkowego przepis określający omawiane zwolnienie należy interpretować ściśle, podobnie jak wszelkie normy dotyczące ulg podatkowych, stanowiących wyjątek od zasady powszechności i równości opodatkowania” (interpretacja indywidualna z dnia 7 kwietnia 2011 r., znak sprawy: ILPB2/436-9/11-2/AJ).

Koleżeńskie kasy oszczędnościowo-pożyczkowe w wojsku

Po trzecie zaś, ustawodawca wyraźnie wskazał w tym przepisie, że tylko KKOP działające w wojsku mogą korzystać z takiego zwolnienia. Nie jest to zatem jakieś przeoczenie czy niedopatrzenie ustawodawcy, skoro zawęził on zastosowanie tej regulacji tylko do KKOP działających w wojsku. Tak też przyjmuje się w literaturze:

„Zwolnienie to obejmuje umowy pożyczki udzielanej ze środków pochodzących z koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku – por. rozporządzenie w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy i decyzję Ministra Obrony Narodowej nr 149/MON z dnia 27 sierpnia 1998 r. w sprawie koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych w wojsku (podobnego zwolnienia ustawodawca nie przewidział dla pożyczek udzielanych przez koleżeńskie kasy działające w innych służbach mundurowych, np. w Policji)” (H. Filipczyk [w:] Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz, Warszawa 2015, komentarz do art. 9.).

Podobnie przyjęto w interpretacji indywidualne z dnia 17 marca 2009 r. Wskazano w niej, że „ze zwolnienia określonego w treści art. 9 pkt 10 lit. e) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych korzystają wyłącznie te pożyczki, które są udzielane z funduszy wymienionych w powołanym przepisie. Instytucje te mają swoje umocowanie w obowiązujących przepisach, które określają zasady ich funkcjonowania. Ze zwolnienia nie mogą zatem korzystać pożyczki udzielane z innych funduszy niż wymienione w art. 9 pkt 10 lit. e) ustawy” (interpretacja indywidualna z dnia 17 marca 2009 r., znak sprawy IBPBII/1/436-50/08/TK; zob. także: interpretacja indywidualna z dnia 23 maja 2014 r., znak sprawy: IPTPB2/436-24/14-2/KK). 

Ponadto, w przypadku koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych nie mamy do czynienia ze środkami z kas lub funduszów zakładowych. Są to bowiem środki samych pracowników, którzy na zasadzie samopomocy udzielają sobie pożyczek. W interpretacji z dnia 25.05.2017 dotyczącej KKOP działającej w Starostwie Powiatowym stwierdzono, że „kasa nie stanowi elementu struktury organizacyjnej Starostwa Powiatowego, w którym działa. Wykazuje samodzielność w stosunku do niego” (interpretacja indywidualna z dnia 25.05.2017, znak sprawy: 3063-ILPP1-1.4512.79.2017.1.MW). Zatem z tego punktu widzenia również udzielana pożyczka nie podlega zwolnieniu z podatku od czynności cywilnoprawnych.

Pracownicza kasa zapomogowo-pożyczkowej a koleżeńska kasa oszczędnościowo pożyczkową – różnice

Stoję również na stanowisku, że nie można utożsamiać pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej z koleżeńską kasą oszczędnościowo pożyczkową. Ta pierwsza, jak sama nazwa wskazuje, może służyć pracownikom, tj. osobom zatrudnionym na podstawie stosunku pracy, a ściślej rzecz biorąc – zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 K.p.). Z kolei KKOP służyć mogą także osobom, które nie są pracownikami. Funkcjonariusze policji czy żołnierze pełnią służbę i nie są pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy. Zatem rozróżnianie tych pojęć może być zasadne. Po drugie, gdyby można było na gruncie art. 9 pkt 10 lit. e u.p.c.c. utożsamiać PKZP z KKOP, to wyraźne wyodrębnienie w tym przepisie koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku byłoby zbędne i nielogiczne.

Mając na uwadze powyższe, należałoby przyjąć, że tylko pożyczki udzielane przez KKOP działające w wojsku podlegają przedmiotowemu zwolnieniu. Natomiast pożyczki udzielane w innych KKOP takiemu zwolnieniu nie podlegają. Niemniej jednak dla pewności warto byłoby, żeby przynajmniej jedna osoba, która będzie korzystała z pożyczki z Państwa KKOP zwróciła się do organów podatkowych o wydanie interpretacji indywidualnej w tej sprawie. Co istotne, we wniosku o wydanie takiej interpretacji można opisać stan faktyczny przyszły, więc taki przyszły pożyczkobiorca nie będzie ponosił żadnego ryzyka, nawet gdyby interpretacja przedstawiała stanowisko negatywne w tej sprawie.